Zülkarneyn, yeryüzünde zulmün ve her türlü taşkınlığın karşısında durmuş, Allah’ın ismini yüceltmek adına adaletten yana tavrını koymuş, yaptığı iyilikler karşısında hiç kimseden maddi yardım istememiş, kimseye zulmetmemiş, sömürüye dayalı bir politika izlememiş, mazlum ve mağdurların hak ve hukuklarını savunmuş mü’min bir hükümdardır.

Ye'cûc ve Me'cûc vaktiyle bir veya iki kavmin özel ismi olsa da doğrusu aslı ve soyu belirsiz, din ve millet tanımaz karma bir insan topluluğudur ki, rivayetlerde çıkmaları kıyamet alâmetlerinden sayılmıştır.

Kur’an’ı Kerim’de geçen Zülkarneyn kimdir? Ayrıca Kur’an ve hadislerde geçen Ye’cûc ve Me’cûc kimlerdir, nerede ve ne zaman yaşamışlardır?

Rivayetlere göre Yahudilerin teklifiyle Mekkeli müşrikler Hz. Peygamberi imtihan etmek için ona geçmiş zamanlarda mağaraya sığınmış gençleri (ashab-ı kehf), dünyanın doğusunu ve batısını dolaşmış olan Zülkarneyn’i ve ruhun mahiyetini sormuşlardır. (Bkz. el-Mâtürîdî, Ebû Mansûr Muhammed, Te’vîlâtü’l-Kur’an, thk. Murat Sülün, İstanbul: Dâru’l-Mîzân, 2007, IX, 54-55) Kur’an-ı Kerim’de bu her üç soruya da değinilmiş ve Zülkarneyn’le ilgili sorulan soruya şöyle işaret edilmiştir:

“ (Peygamberim) Sana Zülkarneyn hakkında soru soruyorlar. De ki: Size onunla ilgili bir haber okuyacağım.” (Kehf, 18/83)

Zülkarneyn’in kim olduğu hakkında Kur’an-ı Kerim’de açık-seçik bir bilgi verilmemiştir. Ancak tefsir, ülkeler coğrafyası ve tarihle ilgili kitaplarda değişik bilgiler verilmektedir. Genel manada değerlendirdiğimiz zaman Zülkarneyn hakkında söylenenler şunlardır:

“Ey Zülkarneyn! Onları ya cezalandıracak veya haklarında iyi davranma yolunu seçeceksin” (Kehf,18/86) mealindeki ayeti dikkate alınarak onun her ne kadar peygamber olduğu iddia edilmişse de ilim ve hikmet sahibi bir mü’min ve salih bir hükümdar olduğu konusunda görüş birliği vardır. Anlatılarda Zülkarneyn’in Hz. İbrahim (as)’ın irşadıyla Müslüman olduğu onunla birlikte Kâbe’yi tavaf ettiği ve onun duası bereketiyle olağanüstü başarılar kazandığı söylenmiştir. Bütün bunlar onun peygamber olmadığını gösterir. Kur’an’da onun niteliklerinin anlatıldığına göre Zülkarneyn, iyiliği emretme ve kötülükten sakındırma konusunda ciddi gayret sarf etmiştir. Hatta fethettiği topraklarda yaşayan ahaliye: “İman edip iyi işler yapan kimselere en güzel karşılığın olacağını müjdelemiştir.” (Bkz. Kehf 18/88) Bütün bunlar, gerçekten onun mü’min bir devlet adamı olduğunu göstermektedir.