Şayet kul, içine doğan bu kötü düşünceleri savuşturmaz, kendinden uzaklaştırmaz da onları içinde tutmaya, hayal etmeye, düşünmeye, planlamaya devam ederse artık iradesini işin içine kattığı, kötüden yana koyduğu için yanlış bir tutum içine girmiş demektir. Kur’an, bunun hesabının verileceğini şöyle ifade eder: “İçinizdekini açığa vursanız da, gizleseniz de Allah sizi, onunla sorguya çeker de dilediğini bağışlar, dilediğine azap eder. Allah’ın gücü her şeye hakkıyla yeter.” (Bakara, 284)

İnsanın, yaratıcısı Yüce Allah’a karşı sorumlu olduğu ve bunun gereği hesaba çekileceği malumdur. Acaba insanın kalbinde, zihninde oluşturduğu fakat yapmadığı kötü şeyler, bu sorumluluğa ve sorguya dahil midir? Halk arasında bu meselenin yanlış anlaşıldığı gözlenmektedir. Bazılarının, içimizden geçen kötü şeylerden sorumluluğumuza dair farkındalığı bulunmamaktadır. Bir kısmı da bunları yapmadıkça herhangi bir mesuliyet olmadığı zannındadır.

Yapmadıkça, uygulamadıkça, kalbimizden geçen kötü yani münker denen çirkin şeylerden mesul olmadığımız düşüncesi,“Ümmet-i Muhammed, içten geçen kötü şeylerden onlarla amel etmedikçe veya onları anlatmadıkça hesaba çekilmeyecektir. Bunların sorumluluğu kaldırılmıştır” (Buhârî, “Itk”, 6, “Eymân”, 14; Müslim, “İman”, 201) ve “Onlara, içlerinden geçen kötü şeyleri yapmadıkça günah yazılmayacak, iyi şeyleri yapamazlarsa bir hasene, yaparlarsa on hasene yazılacaktır” (Müslim, “İman”, 259) mealdeki hadislerin yanlış anlaşılmasına dayanmaktadır.

Hâlbuki bu ve benzeri hadislerde ifade edilen kötü düşünceler, gayri ihtiyari yani irade dışında insanın içine doğan şeylerdir. Bunlara “havâtır’un-nefs” veya “hadis’un-nefs” denir ki, nefse doğan ani düşünce ve vesvese gibi şeyler demektir. İnsanın içine istemediği, iradesi olmadığı halde bazı kötü düşünceler ve hayaller gelebilir. “Allah hiç kimseye kaldıramayacağı yükü yüklemez” (Bakara, 2/285) ayeti gereği, insanoğlu bunlardan sorumlu olarak hesaba çekilmeyecektir. Zira Yüce Allah, kullarını doğru ya da yanlışı seçme iradeleri olduğu için sorumlu tutar. Bu iradeye sahip olmayanlar dinen sorumlu değildir.