İnsanın hatasına karşı o hatanın hacmi kadar muamele yapılması gerekir. Yaralama ile öldürmeyi, kırma ile ezmeyi aynı kefeye nasıl koyarız? Hataya bakışımız, bizim gerginliğimiz veya özel durumumuzla belirlenmemelidir. Hataya ait hükmümüzü o hatanın hacmi belirlemelidir.

Bir insanın bir hatasını görünce onun önceki güzelliklerini yok saymamız adalet değildir. Hatasızlık mümkün olmayacağına göre, idealimiz hataları iyiliklerinden az olan insan olmaktır. Bu realiteye daha uygundur. Ayıpsız insan yerine az ayıplı, ayıpları giderilmiş insan aramalıyız.

İnsan olmak hata etmeye müsait olmaktır. Babamız Âdem aleyhisselam bile, hata şartlarının oluşmaması gereken bir konumda iken hata etmiştir. Hata eder olmak ne insanlıktan ne de İslam’dan uzaklaştırır.

Hata bizim bünyemizde tohum gibi bulunmaktadır. Hata etmemek için uğraşmak, meydana gelirse telafi etmek için gayret etmek gayet doğaldır, hatta gereklidir.

Hatasızlık bir insan için mümkün olsaydı ashap hatasız bir hayat yaşardı. Onca üstünlüklerine rağmen bazı hatalara düştüler.

Bunu bir gerçek olarak kabullenmemiz işimizi kolaylaştıracak, insanların hatalarına karşı paniklemeyeceğiz.

Evliya için bile hatasızlık şartı yoktur.

1- Birbirimizi hata edişimize göre değil, hatalarda ısrar etme veya hatadan dönmeye göre değerlendirirsek daha gerçekçi olmuş oluruz. Anne-baba ve eğitimci, sorumluluğu altındakine böyle bakmalıdır. Hem kazanır hem rahat yol alır.

2- Hatalının hatasını düzeltmek önemli bir meziyettir. Bazı düzeltmeler hataların kökleşmesine, hatadan daha büyük bir hatanın oluşmasına neden olmaktadır.

Düzeltmek için kolları sıvamak yeterli değildir. Sözün ve tavrın uygunluğu kesinlikle düşünülmelidir. Hatanın kökleşmesine sebep olmak mesuliyet almaktır.

Bir öğrencinin hatasını düzeltmeye çalışan öğretmen, o hatayı düzeltirken talebesi üzerinde bir öğretmen nefretine neden oluyorsa, bu tutumu, hatayı hata ile düzeltmek olur ki yanlıştır.

3- Hatayı teşhir etme sonucu doğuran düzeltmeler yanlıştır. Şeriatımızın ana ilkelerinden biri kötülüğü teşhir etmeme, kötüyü konuşmamadır.

Kötülük teşhir edildiği kadar güçlenmekte, taraftar bulmaktadır. Bulduğu taraftarında sabitleşmektedir. Hata düzeltmede esas olan yaymadan, dağıtmadan düzeltmektir.

Düzeltmek için seçilecek zamandan, kullanılacak kelimelere, düzeltme mekânına kadar her husus dikkatle seçilmelidir.

Niyetsiz Olmaz

4- En temel ilkelerden biri şudur:

“Ameller niyetlere göredir; herkese niyetinin karşılığı vardır.”

Bu ilke, hata düzeltmek, insan ıslah etmek isteyen için iki açıdan önem arz etmektedir.

Birincisi: Niyetin Allah rızası olması durumunda ancak Allah kuluna yardım eder. Kul işini kolay becerir. İlahi yardımla yürümekle, insan kapasitesi ile yürümek aynı değildir.

İkincisi: Yapılan işin sonunda sevap elde edilmesi de ancak niyetin Allah rızası olmasıyla mümkündür. Aksi takdirde kısır bir daire içinde dönülür durulur.

Çocuğuna nasihat eden ebeveyn, öğrencisini terbiye etmeye çalışan öğretmen, mü’min kardeşinin hâlini düzeltmeye çalışan kişi; niyetini halis tutmalıdır. Allah için yapılanla başka bir maksatla yapılanın aynı olmayacağı açık bir gerçektir.

Bilhassa bilinçli veya bilinçsiz nefsanî bir intikam, pansumana bile yer bırakmaz.

5- İnsan hatası düzelten kişi, yapacağı düzeltmenin ikinci bir hataya sebep olmaması için şeriatımızın o konudaki kurallarını bilmelidir. Kaş yaparken göz çıkarmamak için, ehil şartlarda düzeltmeye çalışılmalıdır.

6- Mevcut hatanın hacminden daha büyük bir sonuç üretecek düzeltme, düzeltme değildir.

Mezhepler arasındaki farklılıkları hata kabul edip, düzeltmeye çalışmak ikinci bir hatadır.

Camide yanlış bir iş yapanı sesli bir şekilde ikaz etmek, cami içinde tartışma ortamı ihdas etmek ikinci bir hatadır.

Döverek hata düzeltmek yoktur. İnsan ve dayak bir araya geldiğinde ıslah geri itilmiş olur.

Mü’minlerin izzeti nefsini rencide edecek bir üslup kullanmak ikinci bir hatadır.

Bir nafileyi düzeltmek için farzı ertelemek ikinci bir hatadır.