Allah insanı yaratılışının gereği denemek ve insanın nasıl hareket edeceğini görmek için değişik şekillerde imtihana tabi tutabilir. Bunda değişik sebepler aramaya gerek yoktur. Bundan maksat tamamen insanın refleksini, tutum ve davranışlarının nasıl olacağını ortaya çıkarmak sonucunda da karşılığını vermektir. Bu imtihanın şekilleri maddi ve manevi olarak çok çeşitli olabilir.

Varlık ve nimetler ile yokluk ve musibetler her ikisi de imtihan vesilesidir. Mümin buna böyle inanmalı ve kendini bu tür imtihanlara hazırlamalıdır. Müminin başına gelen bütün musibetler, belalar, varlık ya da yoklukla olan bütün imtihanlar ancak Allah'a yönelip ona teslim olmakla rahatlıkla aşılabilir. Kur'an'daki peygamber kıssaları ve Hz Peygamber(sav)’in örnekliği bunun en güzel örneklerini bizlere sunmaktadır.

Rabbimiz Teâlâ dünyada var olan hiçbir şeyi gayesiz ve maksatsız yaratmamıştır. Yaratıklar içerisinde en güzel surette yarattığı, mükerrem kıldığı insanı da; başıboş bırakmamış, onun yaşamını ve ölümünü imtihan sebebi kılmış, kimin daha iyi amel işleyeceğini ortaya çıkarmak için insanı varlık ve yoklukla, sıkıntı ve musibetlerle imtihana tabii tutacağını bildirmiştir. Kur'an'a göre insanın, varlıkla ve yoklukla bazen da sahip olduğu nimetlerden eksiltmek ve elinden alınmak suretiyle de imtihan olunacağı bildirilmiştir.

“O ki, hanginizin daha güzel davranacağını sınamak için ölümü ve hayatı yaratmıştır. O, mutlak galiptir, çok bağışlayıcıdır.” (Mülk, 67/2)

“ Andolsun ki, mallarınız ve canlarınız konusunda imtihana çekileceksiniz...” (Ali İmran, 3/186)

“Elif. Lâm. Mîm. İnsanlar, imtihandan geçirilmeden, sadece iman ettik, demeleriyle bırakılıvereceklerini mi sandılar? Andolsun ki, biz onlardan öncekileri de imtihandan geçirmişizdir. Elbette Allah, doğruları ortaya çıkaracak, yalancıları da mutlaka ortaya koyacaktır.!”(Ankebut, 29/1-3)

Kur'an-i düşüncede; dünya hayatında insanlara verilen bu nimetler, Mümine mükafat ve imtihan sebebi olurken nankör ve inkarcılara da bazen azap sebebi olabilmektedir. İnsana verilen nimetlerle, başına gelen musibetler ve değişik şekillerde imtihan edilmesi birkaç sebebe dayanmaktadır.

1-Allah insanı yaratılışının gereği denemek ve insanın nasıl hareket edeceğini görmek için değişik şekillerde imtihana tabi tutabilir. Bunda değişik sebepler aramaya gerek yoktur. Bundan maksat tamamen insanın refleksini, tutum ve davranışlarının nasıl olacağını ortaya çıkarmak sonucunda da karşılığını vermektir. Bu imtihanın şekilleri maddi ve manevi olarak çok çeşitli olabilir. “Andolsun ki sizi biraz korku ve açlık; mallardan, canlardan ve ürünlerden biraz azaltma (fakirlik) ile deneriz. (Ey Peygamber! ) Sabredenleri müjdele !” (Bakara, 2/155)

2- Kulunu samimiyet testine tabi tutarak derecesini yükseltmek, ona bundan dolayı mükâfat vermek için Rabbimiz nimetlerle, bela ve musibetlerle, sıkıntılarla kulunu imtihan edebilir. Böylece kul Rabbine daha fazla yönelerek şükrü, zikri ve duayı artırsın, onu hatalardan temizleyip, günahlardan arındırsın. Nihayetinde de kul günahsız bir şekilde ruhunu Rabbine teslim edebilsin. Bu tür imtihanlarda kulun bilemeyeceği ancak Rabbimizin bildiği birçok hayır ve güzellik vardır. Bu gibi durumlar zahirde kötü görünebilir ancak güzel sonucu dünyada da ahirette de ortaya çıkabilir. Peygamberler, salih kullar ve müminlerin uğramış olduğu sebebi tam olarak bilinmeyen bela ve musibetler, sıkıntılar bu türdendir. Bu durumlarda mümin kullar şükür, dua, tövbe ve istiğfarla Rabblerine yönelmişler ve kazanmışlardır. İbrahim (as)’ın oğlunu kurban etme emri ile imtihanı, Musa(as)’ın Hızır’la yaşadıkları olaylardaki imtihanları, Hz. Peygamber(sav)’in dönemindeki bir çok sıkıntılar ile diğer bir çok peygamberin imtihanları böyledir.