Müminlerin inanarak yaptıkları amelleri Yüce Allah'ın katına yükselir, bu müminleri de Allah katında yüceltir, onlara değer kazandırır. Müşriklerin yaptıkları ise göğe çıkmak şöyle dursun, gökten yere düşüp havada uçuşarak savrulur. Zira onların yaptıklarının bir ağırlığı, Allah katında bir değeri yoktur. Onun için amellerin tartılacağı mizanda cennetlik olan iyiler tartıları ağır gelenlerdir, cehenneme atılacak olan kötüler ise tartıları hafif gelenlerdir.

Mümin, Yüce Allah'ın özüne/fıtratına kazıdığı tevhid üzere kalan ve yerden göğe, süfliyattan ulviyâta yükselen kimsedir. Müşrik ise, fıtrattan kopan, fıtrata yabancılaşan ve alçaldıkça alçalan kimsedir. O, ahlaki bakımdan da parçalanmış, erimiş ve çökmüş kimsedir.

وَمَنْ يُشْرِكْ بِاللَّهِ فَكَأَنَّمَا خَرَّ مِنْ السَّمَاءِ فَتَخْطَفُهُ الطَّيْرُ أَوْ تَهْوِي بِهِ الرِّيحُ فِي مَكَانٍ سَحِيقٍ

"Allah'a ortak koşan kimse, gökten düşüp de kuşların kaptığı veya rüzgârın bir uçuruma attığı şeye benzer." (Hac, 22/31)

Şirk, insanda farklı şekillerde tezahür edebilir. Allah'a inandığını iddia ettiği halde putperestler gibi bir takım putlara, Yüce Allah'ın bazı isim ve sıfatlarını verip onlara tazim gösterme şeklinde olabilir. Günümüz çağdaş dünyada da devam eden daha ilkel bir şirk çeşidi olan; bir takım totemleri tabulaştırıp kutsamak ve onların insana fayda sağlayacağına yahut zarar verebileceğine inanmak, onlara olağan üstü güç isnat edip değer verme şeklinde olabilir. Sözgelimi bir taş parçası mavi boncuktan medet umma, kurşun döktürüp ondan şifa bekleme, at nalını yahut bir kemik parçasını bir yere asıp onların tehlikelerden koruyacağını umma vb. şekilde olabilir. Bazı kişi yahut kişileri ilahlaştırıp onları kutsama şeklinde olabilir. Yahut yaptığı ibadet ve iyilikleri Allah'tan başkalarını hoşnut etme şeklinde gizli şirk denilen riya şeklinde olabilir. Bunların hepsinden kaçınmak ve Yüce Allah'a sığınmak gerekir. Bütün bu sayılanları yapanların Allah'a inandıklarını iddia etmeleri onları şirkten kurtarmaz. Zira Mekke müşrikleri de Allah'a inandıklarını söylüyorlardı. Teslise inanan Hıristiyanlar da Yüce Allah'a inandıklarını iddia ediyorlar. Ama Yüce Allah onları gerçek müminlerden saymamaktadır:

"Onlar kendilerine kuvvet ve şeref kazandırsın diye, Allah'ı bırakarak tanrılar edindiler." (Meryem, 19/81)

"Onlar Allah'ı bırakıp hahamlarını, papazlarını ve Meryem oğlu Mesih'i rableri olarak kabul ettiler." (Tövbe, 9/31)

"Kafirler, O'nu bırakıp, bir şey yaratamayan, bilakis kendileri yaratılmış olan, kendilerine ne zarar ve ne de fayda verebilen; öldürmeye, diriltmeye ve ölümden sonra tekrar canlandırmaya güçleri yetmeyen tanrılar edindiler." (Furkân, 25/3)

Nitekim şirkin karıncanın kara taş üzerinde bıraktığı izden daha gizli olduğunu söyleyen Peygamberimiz sabah akşam bizlere de sıkça okumamızı emrettiği bir duasında şöyle derdi: "Allah'ım! Herhangi bir şeyi bilerek sana şirk koşmaktan şüphesiz senin zatına sığınır; bilmediğim şeyler hakkında da Senden mağfiret etmeni dilerim." (Ali el-Müttekî, Kenzu'l-Ummal, 1/169; Ahmed, Müsned, 4/403; İbn Abidin, Reddü'l-Muhtâr, IV, 230)

İnsanın şirke düşmesinin pek çok sebebi olabilir