YaÅŸama(ya) Dair
İnsanı iman ve ibadetleri ile değerli kılan ahlakıdır. Ahlakın dışa yansıyan en güzel tarafı da onun iffet ve hayâ olarak tezahürüdür. İffet ve hayâ aynı zamanda kişinin süsüdür. Kişi Allah katında ve insanlar nezdinde edep ve hayâsı ölçüsünde şerefli ve kıymetlidir. İffet ve hayâ, aynı zamanda hayır ve bereket kaynağıdır. Ahlakı güzelleştirdiği gibi insanın iç dünyasını, aile ve çevresini de güzelleştirir bunlar için bereket vesilesi olur.
İffet ve hayâ toplumu ayakta tutan en önemli amillerdendir. İnsanların birbirlerine karşı güven duygusunu veren, insanlar arasında şefkat ve merhameti ihdas eden, kardeşlik duygularını topluma yerleştiren en önemli ahlaki davranışlardandır.
Sözlükte "utanma, çekinme; tövbe, vazgeçiş" vb. anlamlara gelen hayâ kelimesi, ahlâk terimi olarak "nefsin çirkin davranışlardan rahatsız olup onları terk etmesi", "kötü bir işin yapılmasından veya iyi bir işin terkedilmesinden dolayı insanın yüzünü kızartan sıkıntı" gibi değişik şekillerde açıklanmıştır. Arapça'da "kınama, yergi; onur kırıcı tutum ve davranış" manalarına gelen âr kelimesi de Türkçe'de genellikle hayânın eş anlamlısı olarak kullanılmaktadır. Sözlükte "haramdan uzak durmak, helâl ve güzel olmayan söz ve davranışlardan sakınmak" anlamında masdar olan iffet kelimesi, ahlaki anlamda "yeme içme ve cinsî arzu konusunda ölçülü olmak, aşırı istekleri bastırıp dinin ve aklın buyruğu altına sokmak suretiyle kazanılan erdem" şeklinde özetlenmiştir.(Bkz.Çağrıcı, DİA, İffet-Haya mad.)
Hayâ, Rabbimizin sahip olduğu bir vasıftır. "Allah hayâ sahibidir, ayıp ve kusurları örter. Hayâyı ve örtünmeyi sever" (Ebû Dâvûd, "Hammâm",1) "Şüphesiz Yüce Rabbiniz hayâ sahibi ve cömerttir. Kulu (dua etmek için) O'na ellerini kaldırdığı zaman, o elleri boş çevirmekten hayâ eder." (Ebû Dâvûd, "Vitr", 23)Allah'ın zâtı ile ilgili kullanılan bu ve benzeri ifadelerde hayâ, O'nun "kötü ve çirkin bir işi yapmayı kendisine lâyık görmemesi" ve "daima iyi olanı yapması" anlamlarını ifade etmektedir.
Edep ve hayâ iman kaynaklıdır. İnsanda yaratılışta var olan fıtri bir özelliktir. Her insanda az ya da çok bulunur. Fıtratta bulunan bu güzellik iman, ibadet ve ahlakla beslenir. Hz. Peygamber (sav) şöyle buyurmuştur: "İman, yetmiş küsur parçadır. Hayâ da imandan bir parçadır." (Müslim, "İman", 57) Benzer bir hadiste ise, Hz. Peygamber (sav) utangaçlığının fazlalığı dolayısıyla kardeşini ikaz eden Ensar'dan bir adamın yanından geçti ve; "Onu bırak; varsın utansın. Zira hayâ imandandır." (Müslim, "İman", 1/11-63) buyurdu.
Edep ve hayâ peygamberlerin ortak vasıflarındandır, mesajlarındandır. Peygamberlerin ortak vasıflarından biri ismettir (günahsız olmaları),ortak mesajlarının başında da kelime-i tevhid gelir
Yazının Devamı İçin Abone Olmalısınız
